KORONAWIRUS JAKO SIŁA WYŻSZA

KORONAWIRUS JAKO SIŁA WYŻSZA

Pojęcie siły wyższej (łac. vis maior), choć często używane jest zarówno w aktach prawnych, jak i umowach handlowych wciąż nie zostało prawnie definiowane przez ustawodawcę. Na podstawie wypracowanej w orzecznictwie i doktrynie koncepcji przejmuje się, że za siłę wyższą uznawane jest zdarzenie o charakterze zewnętrznym, niemożliwe do przewidzenia, którego skutkom nie można zapobiec. Przesłanki te powinny występować łącznie.

 

Zdarzenie jest zewnętrze wówczas, gdy następuje poza strukturą przedsiębiorstwa – a mianowicie poza obszarem działalności tego podmiotu, czy też osoby odpowiedzialnej za szkodę. Oznacza to zatem, że działanie to nie wykazuje żadnego związku z zaistnieniem tego zdarzenia.

 

Niemożliwość nieprzewidzenia  danego zdarzenia definiować należy jako jego nadzwyczajność i nagłość, o czym świadczy to, że nawet przy zachowaniu najwyższej staranności prawdopodobieństwo przewidzenia danego zdarzenia jest obiektywnie znikome.

 

Niemożliwość zapobiegnięcia skutkom zdarzenia zaś, rozumiemy jako jego przemożność i nieuchronność, a zatem niezdolność przedsiębiorstwa bądź osoby do odparcia następstw nadchodzącego niebezpieczeństwa, które to zdarzenie wywołuje.

 

Zdarzenia będące siłą wyższą dzielą się na trzy zasadnicze kategorie. Wśród nich wyróżniamy katastrofalne działania przyrody, jak np. powodzie, czy pożary, a także akty władzy ustawodawczej i wykonawczej, czyli np. stany wyjątkowe, stany wojennie oraz niektóre zaburzenia życia zbiorowego, w tym także akty siły – wojny, ataki terrorystyczne.

 

Biorąc pod uwagę powyższe przesłanki, nie ulega wątpliwości, że epidemii koronawirusa można przypisać charakter siły wyższej. Warto w tym miejscu wspomnieć, że sam ustawodawca potwierdza to w uzasadnieniu do ustawy z dnia 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych, przyznając, że stosowne rozwiązania uzasadnione są działaniem choroby COVID-19 jako siły wyższej i związanej z nią epidemią, która została stwierdzona rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 13 marca 2020 r.

 

Kolejnym ważnym aspektem jest wystąpienie stosownego związku przyczynowego pomiędzy wystąpieniem siły wyższej a spowodowanym przez nią następstwem w postaci np. niewykonania lub niewłaściwego wykonania zobowiązań umownych, do którego nie doszłoby, gdyby nie fakt wystąpienia wspomnianego zdarzenia. Konieczne jest zatem, aby skutki te rzeczywiście były wynikiem działania siły wyższej, nie zaś przykładowo brakiem należytej staranności, wymaganej w danych okolicznościach. Należy pamiętać żeby okoliczności wpływu epidemii na realizację zobowiązań wynikających w umowy były możliwe do wykazania, aby uchronić przed nadużywaniem tej instytucji prawa.

 

Zgodnie z generalną zasadą swobody umów zawartą w art. 353¹  Kodeksu cywilnego, strony mogą w sposób swobodny, ale nie dowolny kształtować łączący ich stosunek zobowiązaniowy. Oznacza to zatem, że jego treść lub cel nie może sprzeciwiać się właściwości tego stosunku, ustawom ani zasadom współżycia społecznego. W konsekwencji, strony mogą uwzględnić w zawieranych umowach klauzulę siły wyższej. Prawidłowe i skuteczne zastrzeżenie owego postanowienia, w zależności od przyjętego brzmienia, pociąga za sobą możliwość wyłączenia odpowiedzialności wynikającej z niewykonania zobowiązania lub odstąpienia od umowy. Innymi słowy, klauzula siły wyższej wówczas otrzymuje pierwszeństwo przed przepisami rangi ustawowej.

 

Jednakże, w umowach zawieranych między przedsiębiorcami owe postanowienia przybierają postać ogólnych klauzul, w których przejawy siły wyższej wymieniane są jedynie przykładowo. Jak wspomniano wyżej, nie jest to katalog zamknięty. Jeżeli zatem nie wskazano wprost na zdarzenie w postaci wybuchu epidemii czy pandemii koronawirusa, nie wyklucza to uchylenia się od odpowiedzialności, jeśli na skutek ich wystąpienia nie wykonano określonych w umowie zobowiązań.

 

Jednak, jeżeli w umowie nie ma uregulowań odnoszących się do siły wyższej można powołać się na zasady ogólne. Zgodnie bowiem z art. 471 Kodeksu cywilnego dłużnik obowiązany jest do naprawienia szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania, chyba że niewykonanie lub nienależyte wykonanie jest następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi.

 

Warto w tym miejscu podkreślić, że odpowiedzialność kontraktowa oparta jest na zasadzie domniemania winy. Ciężar udowodnienia, że niezrealizowanie umowy jest  następstwem siły wyższej, spoczywa na stronie, która nie wykonuje swojego zobowiązania. W konsekwencji oznacza to, że strona winy w celu uniknięcia odpowiedzialności musi wykazać, że niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania nastąpiło wskutek wprowadzenia stanu epidemii lub pandemii koronawirusa. Jak wspomniano wyżej, konieczne jest w wykazanie związku przyczynowego pomiędzy tymi zdarzeniami. Prawdopodobne jest bowiem, że wystąpienie sytuacji, w której strona winy, pomimo wystąpienia siły wyższej, przyczyniła się w sposób zawiniony do powstania samej szkody lub miała wpływ na jej zwiększenie. Wykazać powyższe można zbierając dowody potwierdzające, że stan spowodowany epidemia bądź pandemią korona wirusa był bezpośrednią przyczyną niezrealizowania postanowień kontaktowych oraz wykazując należytą staranność w podejmowanych działaniach w celu wykonania umowy.

 

Jeśli stronami umowy są przedsiębiorcy pochodzący z różnych krajów, skutki niewykonania lub nienależytego wykonania umów należy rozpatrywać przy uwzględnieniu prawa właściwego rządzącego daną umową oraz właściwych regulacji prawa międzynarodowego.

 

Autor: aplikant adwokacki Kinga Skonieczna