Reforma rolna

Reforma rolna

Decyzje administracyjne wydane na podstawie dekretu PKWN o reformie rolnej z 1944 roku są niezwykle trudne do podważenia. Większość spadkobierców właścicieli nieruchomości objętych dekretem nie podejmuje nawet próby weryfikacji zasadności przejęcia przez państwo majątków ziemskich ich przodków. Często zdarzało się jednak, że dany grunt przechodził na własność państwa, mimo że nie spełniał kryteriów przejęcia określonych w dekrecie. Na czoło wysuwają się wątpliwości dotyczące:

1. kryteriów obszarowych, czyli wymaganym przez dekret obszarem nieruchomości i wchodzących w jej skład użytków rolnych – według art. 2 dekretu ich rozmiar łączny powinien przekraczać 50 ha użytków rolnych, a na terenie dawnych województw poznańskiego, pomorskiego i śląskiego – 100 ha powierzchni ogólnej, niezależnie o wielkości użytków rolnych tej powierzchni;
2. oceny, czy dana nieruchomość w całości lub w części jest nieruchomością ziemską o charakterze rolniczym.

Powszechną praktyką władz było zatem, najprościej rzecz ujmując, „łączenie” kilku odrębnych nieruchomości o różnym charakterze, stanowiących własność tej samej osoby, w jedną nieruchomość na tyle dużą, by mogła zostać objęta działaniem dekretu. Dawniej, właściciele ziemscy posiadali ziemię wykorzystywaną pod uprawę, ale także ziemię, na której budowali domy, pałace, altany jedynie w celach mieszkalnych. Grunt, który właściciele zamieszkiwali, był zazwyczaj odrębną od gruntów rolnych nieruchomością, nieposiadającą charakteru rolniczego, co sprawia, że nie mógł zostać objęty dekretem. Podobne stanowisko wyraził:

• Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z dnia 18 października 2005 r., OSK 1518/04

Dekret Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego z dnia 6 września 1944 r. o przeprowadzeniu reformy rolnej (Dz.U. z 1945 r. Nr 3, poz. 13) nie dotyczył wszelkich nieruchomości, a tylko nieruchomości określonego rodzaju, a mianowicie – nieruchomości ziemskich. Jeżeli zaś uwzględni się ponadto cel przepisów tego dekretu, którym było przeprowadzenie reformy rolnej (a nie innej reformy), a także brzmienie niektórych jego przepisów i przepisów rozporządzenia wykonawczego Ministra Rolnictwa i Reform Rolnych z dnia 1 marca 1945 r. w sprawie wykonania dekretu Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego z dnia 6 września 1944 r. o przeprowadzeniu reformy rolnej (Dz.U. Nr 10, poz. 51), to należy przyjąć, że przejęciu podlegały te nieruchomości, które były lub mogą być wykorzystywane do prowadzenia działalności wytwórczej w rolnictwie.

• Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie w wyroku z dnia 5 października 2004 r., IV SA 4953/03:

Dekret nie definiował pojęcia “nieruchomość ziemska”. Należy przyjąć, że prawodawca używając określenia “ziemskie”, miał na względzie te nieruchomości, które mają charakter rolniczy, które są lub mogą być wykorzystywane przez inne podmioty do prowadzenia działalności wytwórczej w rolnictwie w zakresie produkcji roślinnej, zwierzęcej lub sadowniczej. Organy orzekające w sprawach o stwierdzenie nieważności decyzji o podpadaniu nieruchomości pod art. 2 ust. 1 e dekretu o przeprowadzeniu reformy rolnej winny w pierwszej kolejności wyjaśnić, czy nieruchomości miały w całości lub w części charakter nieruchomości ziemskiej. Dopiero rozstrzygnięcie tej zasadniczej kwestii da podstawę do rozważenia, czy nieruchomości podlegały działaniu art. 2 ust. 1 e dekretu o przeprowadzeniu reformy rolnej.

Obie nieruchomości łączyła zatem jedynie osoba właściciela. Osoba chcąca podważyć zasadność wspomnianych decyzji udowodnić powinna zatem, że między tymi nieruchomościami nie istniał związek funkcjonalny i gospodarczy, oraz że nieruchomość o przeznaczeniu mieszkalnym nie miała charakteru rolniczego. Potwierdza to teza wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 3 lutego 2010 r. I OSK 519/09:

Organ administracji orzekający, czy dana nieruchomość podpada pod działanie dekretu, nie bada wyłącznie norm obszarowych, o których mowa w art. 2 ust. 1 lit. e dekretu, ale ocenia, czy dana nieruchomość jest nieruchomością ziemską o charakterze rolniczym (w części bądź w całości). W przypadku, gdy wniosek dotyczy wyłączenia spod działania dekretu części nieruchomości ziemskiej, oznacza to konieczność zbadania, czy objęta wnioskiem część danej nieruchomości ziemskiej pozostawała w związku funkcjonalnym z pozostałą resztą tej nieruchomości.

W taki właśnie sposób prawnicy Kancelarii Ochman, w licznych sprawach dekretowych, które prowadzą, doprowadzają do udowodnienia braku związku prawnego i funkcjonalnego między takimi nieruchomościami, które potraktowane łącznie podchodziłyby pod dekret, a odrębnie nie mogłyby zostać przejęte na jego podstawie.

Przeszkodę może natomiast stanowić duży upływ czasu – bada się bowiem stan nieruchomości w czasach przed 1944 rokiem, a czasy te pamiętają jedynie nieliczne osoby starsze wiekiem, a młodsze pokolenia jedynie z opowieści rodziców, dziadków, czy nawet sąsiadów. Dlatego tak ważne jest, by nie wahać się i nie czekać z podjęciem próby podważenia takich decyzji, która, jak wynika z naszego doświadczenia, może zakończyć się sukcesem.