Przesłanki dopuszczalności pozwu zbiorowego

Przesłanki dopuszczalności pozwu zbiorowego

Niejednokrotnie zdarza się, że w jednej sprawie pozew może wnieść kilka osób, z których każda jest oddzielnie legitymowana do występowania w roli powoda. Jeżeli spór dotyczy prawa wspólnego tym osobom lub opartego na tej samej podstawie faktycznej i prawnej, mamy do czynienia z kodeksową konstrukcją współuczestnictwa materialnego. Gdy spór dotyczy roszczenia jednego rodzaju, opartego na takiej samej postawie faktycznej i prawnej, a właściwość sądu jest uzasadniona dla każdego z roszczeń z osoba i wspólnie, mówimy wtedy o kodeksowym współuczestnictwie formalnym.

Od prawie dekady można w Polsce korzystać z instytucji tzw. postępowania grupowego (potocznie określanego jako pozew zbiorowy), które, jak sama nazwa wskazuje, przewiduje, iż po stronie czynnej postępowania cywilnego znajdzie się więcej niż jeden podmiot. Instytucja ta jednak różni się od kodeksowego współuczestnictwa materialnego lub formalnego, o czym poniżej.

Przepisy ustawy z dnia 17 grudnia 2009 roku o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym, w którym uregulowana jest przedmiotowa instytucja, stanowią legis specialis w stosunku do przepisów Kodeksu postępowania cywilnego.

Możliwość skorzystania z powyższej instytucji jest uzależniona od kumulatywnego spełnienia poniższych przesłanek.

 

1. Zastosowanie do konkretnych spraw

Kategorie spraw, do których przepisy o postępowaniu grupowym mają zastosowanie, to sprawy o roszczenia

• z tytułu odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny,
• z tytułu czynów niedozwolonych,
• z tytułu odpowiedzialności za niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania umownego
• z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia,
• o ochronę konsumentów we wszystkich rodzajach spraw,
• wynikające z uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia, w tym roszczenia przysługującye najbliższym członkom rodziny poszkodowanego, zmarłego wskutek uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia (w pozostałym zakresie dochodzenie roszczeń o ochronę dóbr osobistych jest wyłączone).

 

1. Obowiązek ujednolicenia roszczeń

Wysokość roszczenia każdego członka grupy musi zostać ujednolicona, co oznacza zrównanie wysokości roszczenia dochodzonego przez członków grupy. Dzięki temu rozwiązaniu sąd nie jest zobowiązany do ustalania wysokości roszczenia indywidualnie dla każdego członka grupy. Rozsądnym było także dopuszczenie przez ustawodawcę możliwości ujednolicenia roszczeń w co najmniej 2-osobowych podgrupach – dość często zdarza się, że potencjalna wysokość roszczenia tego samego rodzaju jest w grupie jednak bardzo zróżnicowana, co sprawia, że jego wyrównanie to identycznej kwoty dla każdego członka byłoby rażąco niesprawiedliwe.

Powództwo może ograniczać się do żądania ustalenia odpowiedzialności pozwanego za określone zdarzenie lub zdarzenia. Powód nie jest wtedy obowiązany wykazywać interesu prawnego w ustaleniu. Uwzględniając żądanie ustalenia odpowiedzialności pozwanego za określone zdarzenie lub zdarzenia, sąd ustala okoliczności wspólne członkom grupy, stanowiące przesłanki dochodzonych przez nich roszczeń. Co do roszczeń wywodzonych z okoliczności, które w obrębie grupy się od siebie różnią, powinny być prowadzone oddzielne, indywidualne postępowania. Dlatego też w pozwie zbiorowym warto sformułować roszczenie pieniężne, którego dochodzeniu w późniejszych postępowaniach ma służyć wyrok ustalający odpowiedzialność.

 

• Liczba osób po stronie czynnej postępowania

Pozew zbiorowy może być złożony przez grupę minimum 10 osób. Powództwo w postępowaniu grupowym wytacza reprezentant grupy, prowadzący postępowanie w imieniu własnym, na rzecz wszystkich członków grupy, którym może być osoba będąca członkiem grupy albo powiatowy (miejski) rzecznik konsumentów w zakresie przysługujących im uprawnień.

W postępowaniu grupowym obowiązuje wymóg adwokacko-radcowski, co oznacza, iż wymagane jest zastępstwo powoda przez adwokata lub radcę prawnego, chyba że powód jest adwokatem lub radcą prawnym.

 

1. Jednorodzajowość roszczenia

Zgodnie z art. 1 ust. 1 ustawy o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym, reguluje ona sądowe postępowanie cywilne w sprawach, w których są dochodzone roszczenia jednego rodzaju.

W judykaturze ukształtował się pogląd, iż roszczenie, o którym mowa w przytoczonym artykule ustawy, to inaczej żądanie procesowe, będące elementem powództwa, którego przedmiotem może być zasądzenie świadczenia, ustalenie istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego, lub ukształtowanie prawa lub stosunku prawnego – w zależności od tego, czego powód domaga się od sądu.

Zatem, przesłanka jednorodzajowości roszczeń spełniona jest wtedy, gdy wszyscy członkowie grupy zgłoszą takie samo roszczenie procesowe. Roszczeniami będą roszczenia pieniężne oraz roszczenie niepieniężne w zakresie, w jakim będą tożsame w żądanym zachowaniu.

 

1. Ta sama lub taka sama podstawa faktyczna roszczeń

Określenie „ta sama” podstawa faktyczna roszczenia może być zastąpiona wyrażeniem „wywodząca się z tego samego zdarzenia”. Natomiast określeniu „taka sama”, daje wyraz sytuacja, w której roszczenia wywodzą się z podobnych, analogicznych zdarzeń.

Podstawa faktyczna oznacza tylko wspólne dla wszystkich członków grupy okoliczności uzasadniające wniesienie pozwu. Trudno jednoznacznie wyznaczyć granicę między okolicznościami wspólnymi a indywidualnymi – kwestię tę rozstrzyga sąd badając każdy konkretny przypadek.

Zauważalnym jest, iż – w przeciwieństwie kodeksowej konstrukcji współuczestnictwa – przy pozwie zbiorowym brakuje przesłanki zaistnienia tej samej lub takiej samej podstawy prawnej roszczeń.