„Czy będą wznowienia postępowań? Co z wyrokami neo-sędziów?”

„Czy będą wznowienia postępowań? Co z wyrokami neo-sędziów?”

Kwestia ta od dłuższego czasu budzi zainteresowanie jak również zderza ze sobą różnorodne stanowiska. Na ten moment jednak nie sposób jednoznacznie stwierdzić jak będzie się kształtowało orzecznictwo w tym zakresie.

Analizując obecne stanowisko judykatury jednak przeważająco uznaje się, że sam fakt orzekania w sądzie powszechnym nowego sędziego nie wystarczy do wzruszenia orzeczenia z jego udziałem. W apelacji czy też w skardze kasacyjnej należałoby wskazać, że wytypowanie sędziego do nominacji czy awansu przez nową Krajową Radę Sądownictwa skutkowało brakiem jego niezależności. Obowiązek ten spoczywa na stronie, która wywodzi z tego faktu swoje prawa. Bez wykazania braku zależności sędziego należy przyjąć, że sąd pomimo swej wadliwości może orzekać.

Najistotniejszą kwestią jest bowiem wedle wydanych na ten moment orzeczeń wskazanie, że znajdowanie się owego sędziego w składzie poddaje w wątpliwość jego niezawisłość i bezstronność.

„Nie wystarczy przytoczenie okoliczności towarzyszących powołaniu danego sędziego Sądu Najwyższego i jego postępowania po powołaniu, które mogą wywoływać uzasadnione wątpliwości co do spełnienia przezeń wymagań niezawisłości i bezstronności, ale konieczne jest wskazanie okoliczności świadczących o tym, że deficyt ten może oddziaływać na wynik konkretnej sprawy, z uwzględnieniem okoliczności dotyczących uprawnionego oraz charakteru sprawy.” (Postanowienie Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 1 lutego 2023 r., III CB 25/22)

Zagadnienie to stało się również przedmiotem rozważań Izby Karnej Sądu Najwyższego. Strona wnosiła o wznowienie postępowania w oparciu o podstawę prawną z art. 540 § 3 k.p.k.  Artykuł ten stanowi, że postępowanie wznawia się na korzyść oskarżonego, gdy potrzeba taka wynika z rozstrzygnięcia organu międzynarodowego działającego na mocy umowy międzynarodowej ratyfikowanej przez Rzeczpospolitą Polską.

Sąd Najwyższy stwierdził, że:

„Wznowienie postępowania w oparciu o podstawę prawną z art. 540 § 3 KPK jest wszak konieczne jedynie wtedy, gdy w sprawie zaistniała „potrzeba” wznowienia postępowania, która musi wynikać z rozstrzygnięcia organu międzynarodowego. Nie ma przy tym wątpliwości, że wyroki Europejskiego Trybunału Praw Człowieka mają charakter deklaratoryjny, wobec czego nie wywołują skutku kasacyjnego, tylko stwierdzają fakt naruszenia Konwencji i definiują jego zakres. W świetle orzecznictwa tego Trybunału (por. orzeczenia wskazane w uzasadnieniu postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 26 lutego 2019 r., II KO 47/18) z postanowień Konwencji nie wynika potrzeba wznowienia każdego postępowania karnego, w którym doszło do naruszenia prawa do rzetelnego procesu przy rozpoznawaniu kwestii zasadniczej, czyli odpowiedzialności karnej oskarżonego.” (Orzeczenie z 21-09-2022 SN – Izba Karna, sygn. akt V KO 77/21)

W owej sprawie Sąd Najwyższy stwierdził ponadto, że:

„Wniosek obrońcy skazanego nie wskazuje także konkretnej (uwzględniającej realia przedmiotowej sprawy, której wznowienia postępowania dotyczy) motywacji, która dopiero uprawdopodabniałaby zaistnienie in concreto uchybienia stanowiącego bezwzględną przyczynę odwoławczą wskazaną w art. 439 § 1 pkt 2 KPK. Samo przywołanie faktu „powołania SSA R. Z. przez neo-KRS” nie jest wystarczające, skoro w drugiej tezie uchwały składu siedmiu sędziów z dnia 3 czerwca 2022 r., I KZP 2/22 Sąd Najwyższy stwierdził: „Brak podstaw do przyjęcia a priori , że każdy sędzia sądu powszechnego, który uzyskał nominację w następstwie brania udziału w konkursie przed Krajową Radą Sądownictwa po 17 stycznia 2018 r. nie spełnia minimalnego standardu bezstronności i każdorazowo sąd z jego udziałem jest nienależycie obsadzony w rozumieniu art. 439 § 1 pkt 2 KPK”

Kwestia wzruszania orzeczeń neo-sędziów została również rozważona przez Naczelny Sąd Administracyjny.

W rozpoznawanej sprawie jako podstawę wznowienia postępowania sądowoadministracyjnego skarżący wskazali art. 271 pkt 1 Prawa o Postępowaniu przed Sądami Administracyjnymi, z którego treści wynika, że można żądać wznowienia postępowania z powodu nieważności postępowania, jeżeli w składzie sądu uczestniczyła osoba nieuprawniona albo jeżeli orzekał sędzia wyłączony z mocy ustawy, a strona przed uprawomocnieniem się orzeczenia nie mogła domagać się wyłączenia.

W ocenie Naczelnego Sądu Administracyjnego, „skoro Prezydent RP nie znalazł podstaw do odmowy powołania na stanowisko sędziego, to Naczelny Sąd Administracyjny w postępowaniu o wznowienie postępowania nie może dokonywać oceny prawidłowości powołania tego sędziego. Skarga o wznowienie postępowania nie służy bowiem kontroli działań Prezydenta podejmowanych w ramach jego konstytucyjnych kompetencji, w tej konkretnej sprawie określonych w art. 179 Konstytucji RP.

Naczelny Sąd Administracyjny zwrócił uwagę, że autor skargi o wznowienie postępowania skupił się w przeważającej mierze na wadliwości procesu powoływania sędziego (związanej z działaniem w tym procesie Krajowej Rady Sądownictwa ukształtowanej w trybie określonym przepisami ustawy z 2017 r. o zmianie ustawy o Krajowej Radzie Sądownictwa oraz niektórych innych ustaw).

W wyroku z 4 listopada 2021 r., sygn. akt III FSK 4104/21, NSA stwierdził, że „Sędzia sądu administracyjnego bądź asesor sądowy w wojewódzkim sądzie administracyjnym, powołany do sprawowania urzędu przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, jest sędzią Rzeczypospolitej Polskiej i sędzią europejskim w rozumieniu art. 2 i art. 19 ust. 1 Traktatu o Unii Europejskiej oraz art. 6 ust. 1(3) TUE w związku z art. 47 Karty Praw Podstawowych, a także art. 6 ust. 1 Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności sporządzonej w Rzymie dnia 4 listopada 1950 r., także wówczas, gdy procedura poprzedzająca jego powołanie mogła być dotknięta wadami.”

NSA rozpoznając sprawę w pełni zaaprobowało i przyjęło jak własne zaprezentowane w powyżej cytowanym orzeczeniu argumenty. (Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 25 maja 2023 r., III FSK 1591/22)

Mając na uwadze powyżej zaprezentowane stanowiska i różnorodne opinie specjalistów w dziedzinie prawa trudno przewidywać jak będzie się kształtowało orzecznictwo. Wydanie bowiem kilku orzeczeń prezentujących zgoła inne stanowisko może doprowadzić do nagłej zmiany sytuacji. Należałoby jednak każdorazowo mieć na uwadze, że jeśli dojdzie do masowego wzruszania orzeczeń wydanych przez neo-sędziów może to negatywnie wpłynąć na sądownictwo.

Patrząc na obecny stan władzy sądowniczej, jej obciążenie, terminy w jakich rozpoznawane są sprawy lawiny kolejnych spraw mogą mieć wpływ destrukcyjny. Ponadto należałoby rozważyć czy zasadnym byłoby przyzwolenie na wzruszanie orzeczeń tylko z powodu obecności w składzie neo-sędziego podczas gdy orzeczenie odpowiada prawu i istnieje duże prawdopodobieństwo graniczące wręcz z pewnością, że nowo wydane orzeczenie będzie tożsame.